Surviving Participation Fatigue: Erased Social Geography
Weggegomde Sociale Geografie: Surviving Participation Fatigue (Nederlandse)
Surviving Participation Fatigue
Weggegomde Sociale Geografie
Sint-Joost is rood gekleurd op elk plan dat ik bekijk. Deze Brusselse gemeente ligt aan een station, heeft een rosse buurt en kende rellen in 1998. Rood ook, omwille van zijn socialistische burgemeester(s), of omdat hier bijna evenveel Turken als Marokkanen wonen, en Fransen en Italianen, Spanjaarden, Congolezen, Portugezen, Britten, Algerijnen en Nederlanders. Dankzij een soepelere nationaliteitswetgeving daalde het aantal bewoners met een buitenlandse nationaliteit van 54% in 1991 naar 44% in 2000. Deze rode curve ging er gestaag naar omlaag. Bejaarden zijn er niet veel. De onderscholing bij het groot aantal jongeren is daarentegen een groot probleem. Redouan(!), die een snack uitbaat, vertelde me hoe hij als veertienjarige jongeman elke dag weer uitkeek naar de volgende les wiskunde. Hij werd arbitrair geadviseerd over te schakelen naar de studierichting carrosserie & plaatslagerij. Je krijgt van minder prompt en toekomstgericht schaamrood op je kaken. Teveel grote gezinnen hebben hier een klein onderkomen, teveel woningen zijn te nauw en beschikken enkel over beperkt comfort. Alleenstaanden, zoals overal in Brussel, vormen de grootste groep. Er wonen 7000 gezinnen in Sint-Joost, 15541 mensen op een oppervlakte van een dikke halve kilometer. Een op vier huishoudens verhuisde niet tijdens de jaren tachtig. De verhuismobiliteit is dus enorm. De armste laag neemt hier de wijk naar Charleroi en gaat er wonen in een caravanpark. Alsof Brussel “survivors” niet binnen haar eigen muren wil. Zij worden weggestreept met rode Bic.
Een Walvis Die Milieu Heet
In heel Europa komen honderden afgebrokkelde woonomgevingen als deze, in aanmerking voor overheids(geld)impulsen die gekoppeld worden aan de ontwikkeling van bewonersparticipatie op lokaal niveau. Dit idee vindt haar oorsprong en een uitgebreid toepassingsgebied in de strijd om het milieu. “Het milieu” wordt , door de Verenigde Naties, in het verdrag van de Economische Commissie voor Europa, beter gekend onder de noemer “het verdrag van Aarhus”(1998), omschreven als een leefomgeving die passend is voor je gezondheid, en juist hier wordt het interessant : wanneer de begrippen leven en beheren op gelijke voet worden bekeken, als zijnde gelijkwaardig en complementair. Bovendien behoren zij, als actieve principes, toe aan iedereen. Dankzij de druk van de milieubewegingen vinden we hier haarfijn uitgeschreven garanties tot de effectieve uitoefening van onze burgerschappen . Het verdrag van Aarhus is tot op heden nog steeds niet operationeel. Aan ons om deze vooruitstrevende tekst niet te laten verkavelen tot artificiële begonias op heelder rijen gevels waar je geen huizen meer achter ziet. Misschien is deze paradox onterecht, maar burgerzin wordt door politici eigenlijk alleen maar bewust en met effect gehanteerd in tijden van oorlog.
Stads- en wijkcontracten pootjebaden voorzichtig in dit potentieel stormwaterbekken. Bij wijkcontracten zijn overheidsgelden gemoeid die binnen een vier-jaren programma impulsen geven aan “problematische” werk- en leefomgevingen in steden. Het draait hen om de ontwikkeling en het beheer van publieke ruimten, socio-professionele herinschakelingsprogrammas voor langdurig werklozen, huisvestings- en gemeenschapsvoorzieningen. Er is ook geld voorzien om bewonersparticipatie aan te moedigen. Het is de aankondiging van een zachte collectivisering van de lokale besluitvorming. Hoewel in deze contekst vaak de term “participatie van het publiek” gebruikt wordt, wat vaak een eufemisme is om wijkfeesten te organiseren of brievenbussen vol luxefolders te proppen, gebeurde in 1999 in Sint-Joost ook nog wat anders. Met de plaatselijke participatiepot betaalden we externe academische expertise en vorming. Burgers kunnen bijstand nodig hebben om hun rechten te laten erkennen, zie je. Niet zonder moeite werden bewonerswerkgroepen opgestart die, naast drie obligate jaarlijkse ontmoetingen met de lokale overheid, complementair en per thema functioneren. Uit juridisch oogpunt bekeken werken zij als informele, feitelijke verenigingen die beslissingen kunnen beïnvloeden, ondermeer over hoe die fameuze bewonersparticipatie concreet en effectief kan gemaakt worden. Zo kwam het dat een oudgediende sociale huisvestingsactivist betaald kon komen deelnemen aan vergaderingen. Of dat een urbanist de groep participanten bijstaat om de discussies in de breedte te organiseren. Hun standpunten worden, via deze losse doch gefinancierde structuur, geconfronteerd met dat deel van de bevolking dat geen specialist wenst te worden in het vergaderen met politici. Met die bewoners die de verbetering van hun woonomgeving, van hun milieu, langs andere wegen tracht waar te maken.
Actieve Strategie
Tijdens de maanden februari tot mei 2001 heerste echter een gevoel van algemene ontmoediging binnen de groep participerende bewoners. Er was nog steeds geen permanentielokaal, open of gericht naar de wijk. Na 18 maand vergaderen ondernam de gemeente Sint-Joost geen enkel initiatief voor kleine ingrepen in het straatbeeld. Geen extra verlichting werd aangebracht, geen voetpad verbreed. Op de heraanleg van een semi-publieke binnentuin na, was er niets te zien. In dit gespannen microklimaat door helsch krakkeel en binnenlantschen twist geschokt, achtten we de tijd rijp om diepgaande video-interviews te organiseren. Met alle betrokkenen, en wel zo veel mogelijk. Het doplokaal werd de opnamestudio en tevens uitvalbasis voor videoworkshops in de wijk. Vijftien, voornamelijk blanke, bewoners lieten er hun gedachten de vrije loop tijdens de weekends. Twee ex-verantwoordelijken van Mission Locale (een belangrijk sociaal tewerkstellingskantoor ), de burgemeester , een architecte en een kersvers lokaal politicus. Twee eigenaars vertelden hun ervaringen met premiestelsels voor stedelijke renovatie. Einde mei stoomden we twaalf ruwe montages klaar, gesorteerd per onderwerp, die tijdens huiselijke vertoningen bij Karim en 's avonds at the radical office, druk van commentaar werden voorzien. Er was een toegang gecreëerd tot meer dan 20 uur “evidence on the record”. Onderwerpen waarvoor vergaderingen vreemd genoeg niet de plek zijn om van ideeën te wisselen bloe(i)den open. Spraakwatervallen vol enthousiaste plannen, filosofische beschouwingen en, statements,...
Ik hou niet van slaapsteden waar absoluut niks gebeurt. Ik hou van volkswijken, waar mensen op straat komen, waar de winkels tot 's avonds laat open zijn. En het feit dat je dichtbij het centrum zit, waar alles bereikbaar is te voet, op de fiets of met het openbaar vervoer is heel interessant. (Arlette & Bernadette)
Het is helemaal niet vanzelfsprekend dat de stad een smeltkroes is. Want het is verre van eenvoudig om in een smeltkroes te leven. Je zou ook kunnen zeggen dat mensen beter af zijn als ze onder elkaar blijven en dat er dan geen problemen zijn. De stad is zo dichtbevolkt dat de menselijke contacten intensief zijn, en de wrijvingen dus ook. Maar het is makkelijker om sociale woningen te bouwen voor arme mensen, want die zijn er nu eenmaal, dan sociale woningen te bouwen in Ukkel om de gettovorming in de benadeelde wijken te voorkomen. En daarom blijven de dingen zoals ze waren. (Patrick)
Projecties verspreidden die gedachtestromen met een minimum aan inspanningen. Samen kijken naar de interviews werd een alternatief event. Er borrelden woorden uit op die veel te lang onuitgesproken waren gebleven. Onzichtbare hiërarchieën die zich in de loop der vele vergaderingen ontwikkeld hadden door al te mondige personen hielden op te functioneren, werden afgetopt en horizontaler gemaakt in deze onbezonnen, niet gepreconcipieerde collectieve zone. Er ontstond beetje bij beetje een ruimte, EEN VLOTTEND IETS waar geluisterd wordt en iedereen het woord kan voeren. Schijnbaar uit het niets verzamelde zich een groep waarvan iedereen dacht hij de verwelkingdood nabij was. Door helsch krakkeel en binnenlantschen twist geschokt.
Weet u zeker dat u deze berichten permanent wilt verwijderen?
Documenteren en het opslaan van oud stof werden memorie én project wanneer opnames en videoavonden een rol zijn gaan spelen in het voorbereiden van vergaderingen en akties. Nauw aansluitend bij andere middelen zoals het opstarten van een website, de wijkkrant, gecombineerde budgetstrategieën, het uitoefenen van vrije meningsuiting, de vrijheid van vereniging,…verandert het archief in een draaiend rad dat zich elke dag ontdubbelt. Scholen, sociologen, urbanisten , kunstenaars,... komen er UIT PUTTENberoep op doen. Er worden publicaties en persteksten mee gemaakt. Eens uitgeschreven, produceer je plots de inhoud die in die wijkkrant moet. De spoken word performance komt in een radioprogramma. Een videobeeld op de nieuwe poster. Groepen worden tijdens workshops en publieke projecties onvoorzien ruw gemixt met andere groepen, geconfronteerd met andere onderwerpen dan de heraanleg van een plein, Religie! Politie! School! (Waarom leef ik hier?), thema’s die dagelijks in de wijk ontleed worden. Deze almaar uitdeinende stedelijke verhalenbundel is een analytisch instrument in collectieve handen. Kritisch culturele productie voor wie door de lens wil (mee)kijken. Anekdotiek is er welhaast een constituerend element van. Als drama dat in alle richtingen besproken wordt, bekeken, en dus verandering te weeg brengt.
Ik vind vooral dat de herinnering rechten heeft. Lees Bergson er maar op na, het einde van “Matière et mémoire”: Het denken haalt uit de materie de indrukken die het gebruikt als voedsel en teruggeeft in de vorm van beweging, waarin de vrijheid van denken gebeiteld zit. (JL Godard)
Psycho-geografische acupunctuur
"Afleiden" met een camera. Op een specifieke plaats energiestromen beïnvloeden, verstoren of van richting doen veranderen door een precies gebruik van de camera.
Psycho-geografische acupunctuur is een belangrijk instrument van onze actieve strategie. We verkennen een gebied, peilen behoedzaam met de camera naar kritische gevoelige punten. We laten de lens en het "standpunt" onze positie in de ruimte bepalen; tegen een muur gedrukt, liggend op de grond, statisch of bezit nemend van de ruimte in een stroomgebied.
De camera is niet alleen een peilsonde, maar ook een instrument voor verandering. De aandacht van voorbijgangers vestigen op een piepklein detail, heel even de dagelijkse sleur verstoren, misschien een nabeeld branden op hun herinnering van die dag, die plaats. De filmer moet gevoelig zijn en openstaan voor toenaderingen van het publiek, want de camera zal hen hoegenaamd aantrekken. Diagnose: Een camera is een uitstekende "vermogensdetector". Oordeelkundig gebruik van de camera zal het energievermogen van een specifieke locatie naar voren brengen; "Je mag hier niet filmen." "Je hebt toestemming nodig," enz. Zonder een camera waarmee je door de oppervlakte prikt zou je je hele leven lang een gebied kunnen doorkruisen in de gezegende onwetendheid dat het is geïnfecteerd door machtsvermogen en regelgeving.
Voorschrift: We adviseren een regelmatige dosis camera-afleiding als probate preventie tegen zelfgenoegzaamheid, verveling en aftakeling. Psycho-geografische acupunctuur werkt het beste in droge en hel verlichte omstandigheden, maar kan en moet in verschillende omstandigheden worden toegediend. Overdosering is niet mogelijk. Niet-ingewijden zouden echter op hun eerste trip idealiter vergezeld moeten gaan van een onverantwoordelijke volwassene.
Mogelijke nevenwerkingen: "Magische Videomomenten".
Waarschuwing: Niet mengen met alcohol.
De Grote Participatiezwendel
In de praktijk wordt al het Europese beleid geïnterpreteerd via een hiërarchie van filters, nationale en regionale overheden en lokale gemeentebesturen. Om dit beleid in de bestaande lokale constitutionele structuur te laten passen, wordt een zekere graad van domesticatie toegestaan.
Deze domesticatie van Europees stedelijk beleid verbergt de werkelijke drijvende kracht achter wat vaak, op het terrein, lokaal geïnspireerde, spontane opwellingen en ingevingen lijken. Politici willen dit verkeerde beeld niet graag aan diggelen slaan, want niet alleen straalt de roem op hen af, maar ook zou de onthulling van de echte oorzaak van hun pas verworven nieuwe interesse in participatie blootleggen dat een betekenisvolle participatie een voorwaarde is om de hand te leggen op budgetten. Daardoor geloven mensen in het Verenigd Koninkrijk dat de New Deal for Communities een initiatief van Labour is; in Brussel dat een wijkcontract een initiatief van de gemeente is; en in Firenze dat de Contratte di Quartiere een initiatief is van de plaatselijke socialistische partij. Deze onwetendheid maakt het misbruik van de participatie alleen maar makkelijker.
Politici begrijpen heel goed dat een contract een letter en een geest heeft; het belangrijkste is het geld krijgen. Het is niet moeilijk om cynisch te zijn over het idee van participatie. Je kunt participeren door "geraadpleegd" te worden over een hele reeks vooraf bepaalde pseudo-kwesties, zoals de stijl van de straatverlichting. Je kunt participeren door aanwezig te zijn op een "open dag", waar je sprakeloos mag gapen naar de indrukwekkende maquette van de voorgestelde "fait accompli" torens. Je kunt ook participeren als één van de minimaal vereiste twee vertegenwoordigers van de bevolking in een raad, waar je hopeloos wordt weggecijferd door politici, bedrijfsbelangen, politievertegenwoordigers en ambtenaren. Niet in staat tot enige echte invloed dient je aanwezigheid alleen als alibi en democratisch voorwendsel voor beslissingen die vroeger evengoed zouden zijn genomen, alleen achter nog steviger gesloten deuren.
We zien ons videowerk als een tegengif tegen cynisme, om verwachtingen te wekken, om licht te werpen op de Europese context van stedelijk beleid, om te focussen op de notie van burgerschap en politieke rechten. Politici, bezeten door hun zelfbeeld, verafgoden een camera, een camera, die... in een veilig paar handen rust. Voor een politicus betekent video public relations. Op z'n hoogst is een camera een nuttig, maar onschadelijk instrument om "bewijs" te verzamelen van hun inspanningen om het publiek te "betrekken" in de grote participatiezwendel. Maar er gebeuren enkele beloftevolle acties tegen deze tendens.
Aarhus... is a Very Very Very Fine House
Verdrag : Voorts het belang erkennend van de onderscheiden rollen die individuele burgers, niet-gouvernementele organisaties en de particuliere sector kunnen spelen in het beschermen van het milieu.
Tevens erkennend dat een ieder het recht heeft te leven in een milieu dat passend is voor zijn of haar gezondheid en welzijn en de plicht heeft, zowel individueel als tezamen met anderen, het milieu te beschermen en te verbeteren in het belang van de huidige en toekomstige generaties,...
Overwegend dat, om dit recht te kunnen doen gelden en deze plicht te kunnen vervullen, burgers toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden moeten hebben, en in dit verband erkennend dat burgers bijstand nodig kunnen hebben om hun rechten uit te oefenen, Erkennend dat, op milieugebied, een verbeterde toegang tot informatie alsmede inspraak in besluitvorming de kwaliteit en de uitvoering van de besluiten verbeteren, bijdragen tot de bewustheid van het publiek van milieuvraagstukken, het publiek de gelegenheid bieden om zijn bezorgdheid te uiten en de bestuursorganen in staat stelt om naar behoren rekening te houden met deze bezorgdheid.
Aldus beogend de verantwoording en transparantie van de besluitvorming te bevorderen en de publieke steun voor besluiten over het milieu te versterken.
(Uit het verdrag van Aarhus 1998 www. unece.org/env/pp/)
Axel Claes PTTL / Mark Saunders Spectacle,
Saint-Josse, januari 2002
Videowerken:
Call me Josse 25 mins.
Participation 18 mins.
